Kamis, 15 Oktober 2009

Rondang. Sajak Batak Simalungun.

Rondang :
kukirimi kamu pantun dari Tanah Batak Medan Simalungun semoga kamu senang.

BATAK

Di Tanah Batak, yang terletak di Sumatera utara, kita mendapati pelbagai bahasa yang masing-masing telah mengahasilkan beberapa bentuk sastra lisan , syair, pantun, pepetah , mantra dan dongeng, merupakan bentuk-bentuk yang ada pada bahasa bahasa itu.
Rangkaian pantun yang dikutip (dicatat lagi oledh aku) dalam bunga rampai ini ternyata bisa berdiri sendiri, tetapi bisa juga bebrapa diantaranya dibaca sebagai suatu rangkaian yang mempunyai kaitan erat .
Dan Orang Simalungun mempergunakan pantun pantun ini dalam pelbagai upacara adat. Rondang Garnida Toradjita Simatupang,tulisan ini kuambil dari Anthology of Asean Literatures Oral Literature of Indonesia - Indonesian Edition – Diterbitkan dengan bantuan THE ASEAN Committe on Culture and Information thn 1983.

UMPASA NI SIMALUNGUN PANTUN SIMALUNGUN

Dulang sidua rupa Jarak yang berupa dua
Goranni bulung-bulung Nama suatu daun
Ulang ma hita lupa Janganlah kita lupa
Adatni Simalungun Adat Simalungun

Ibuat namin pulut Ambillah getah
Han hayu sidabintang Ambillah kayu sidabintang
Horasa nasiam suhut Selamat pada yang punya
hajat.
Sonai homa naiundang Begitu pula dengan yang
diundang.
Goratni sini purba Mempelam dari Purba
Solot bani hmpawa Sangkut di pohon kempawa
Borit do hape jolma Sakit ruanya orang
Nagirah lang marbapa Yang lekas tak berbapa

Sada manukku mirah seekor ayamku merah
Padua manuk kulabu yang kedua ayam kelabu
Sangapni na marinang Nasib baik yang beribu
Mardilou mangan hujabu Ada yang mengundang
makan ke rumah.

Tubuh ma lata-lata Tumbuhlah lata-lata
Ibaboni hompoan Di atas pondok tua
Age sonon na masa Biarlah begini keadaanya
Ulang hita holsohan Janganlah kita mengeluh

Ningku pe lang arirang kukatakan pun tidakseludang
Anggo lang arirang lanmtei Kalua tidak seludang lantai
Ningku pe lang sirang Kukatan pun bukan bercerai
Anggo lang marsirang matei. Kalau tidak bercerai mati

Holi-holi ni batang Tulang-tulang belakang
Sanjongkal tulang bolon Sejengkal paha besar
Masihon namin badan Badan sudahlah rindu
Lingot dolog Simbolon Terhalang gunung Simbolon

Sihala urpi urpi Kincung tajam-tajam
Urphi bulung humpawa Tajam daun kempawa
Sonaha pe horitni Bagaimanapun sakitnya
Langdong tarhorom tawa Tak tertahan tawa

Lang be na tarrongitkon Tak dapat lagi dikoyakkan
Paganan ma ironggotkon Lebih baik direnggutkan
Lang be na tarboritkon Tak tertahan lagi sakitnya
Paganan ma itartawahon Lebih baik tertawa

Sada sikortas kajang Sehelai kertas kajang
Dua sikortas lipat Dua kertas lipat
Sadokah ahu marlajang Selama aku merantau
Sadang pelang mardingat Tak seorangpun yang menginat.

Isuan namin kasang Ditanam kacang
Borong pelang marbuah Kacang tak berbuah
Isuba namin lajang Dicoba juga berkelana
Gotong pe lang marubah Namun hati tak berubah

Lutu-lutu lamajang Gempar semut-semut
Dalan hu Tanjung Muda Jalan ke tanjungmuda
Ulang boton marlajang Tak usah kakanda berkelana
Ijonhita marhuta Tinggal di sini kita bersama

Ulang sonin lajamu Jangan begitu lengkuasmu
Marbalos pinta-pinta Berbalas segala pinta
Ulang sonin hatamu Jangan begitu bicaramu
Marbotou dope hita Kita masih bersaudara

Anggo marbalos pinta-pita Kalau berbalas segala pinta
arirang hape pandang Seludang lah rupanya pandan
Anggo marbotou dape hita Kalua kita bersaudara
Marsirang hape padan Bercerailah rupanya badan

Adong panrahut sihor Ada pengikat sihor
Aha panrahut soban? Apa pengikat kayu api
Adong ma tambar sihol Ada obat rindu
Aha ma tambar somal? Apa obat abadi?

Lang be marbintang pahu Tak berbintang paku
Hubanani sampilpil Ke bawah pohon pimping
Lang be marbilang ahu tak masuk kira aku
Hubani nasiam pemimpin Kepada tuan-tuan
pemimpin

Ia sipanpan sipan Ada simpangan sipan
Sipan manjalur-jalur Sipan berjalur-jalur
Ia menomboh sihol Rindu sudah mendalam
Iluh marbalur-balur Air mata berberai-derai

Laklak marsampur lading Kulit bercampur kayu
Pahu mambayu pandan Paku menganyam pandan
Halak marlajar doding Orang belajar temabang
Ahu manohon padan Aku merenung untung

Pinah-pinah ni unte Buah jeruk penghabisan
Itimpal maraloling Dilemparkan bergema
Nengel pinggol ni umbe Pecah anak telinga besan
Ijon hanami mandoling Di sini kami bernyanyi

Bintartar pe bintutur Pohon kayu bintartar
Iodun-ondun bodat Digoyang-goyang kera
Lang be sompat marturtur Tak sempat kita bertutur
Iayak ari golap Karena hari sudah gelap

Mardeban marnapuran Makan sirih berkapur
Mangissop martimbahou Merokok bertembakau
Marlegan ma untungan Berlainan nasib
Marimbanghaou parlahou Bergantung kepada tabiat.

Soni hinagergormu Begitu kemerah-merahan-
mu
Piga bulung honasmu? Berapa daun nenasmu?
Soni hinajongesmu Begitu kecantikanmu
Piga tuhor omasmu? Berapa emas kawinmu?

Obuk-obuk ni sihor Niang-ninang sihor
Tading i Peneitongah Tinggal di Pancitengah
Anggo ham pelang masihol Kalau tuan tiada cinta
Ahu pelang martonah Akupun tak memanggil

Pisau ni halak bandar Pisang orang bandar
Ihutan Senaman Dikampung senaman
Rajin ma ham marlajar Rajin-rajin kamu belajar.
Ase adong arapan Supaya ada harapan.

Uratni pege Purba Urat lengkuas purba
Terus hapi ampuspus Terus kayu ampuspus
Sayur nasiam matua Lanjutkan usia anda
Hora anak ipupus Selamat anak cucu

Urat ni Pege Purba Urat lengkuas purba
Dulang ranting-rantingan Jarak beranting-ranting
Sayur nasiam matua Lanjutkan usia tuan-tuan
Ulang magin-maginan Jangan sakit-sakit

Rantinghu ranting dab dab Kayu apiku kayu dadap
Ulang ipandangi Jangan berdiang disitu
Hataku hata dakdanak Cakapku cakap anak-anak
Ulang iparutangi Jangan diminta
pertanggung – jawaban
Marbuah unte jungga Berbuah jeruk asam
Boras sabur-saburan Beras bertaburan
Domma hita pajumpa Sudah kita bersua
Horas hita ganupan Selamat kita semua.

Marbuah ma papaga Berbuahlah papaga
Buah mariring-iring Buatnya berkait kait
Martuah simpambasa Selamat para pembaca
Donai homani sipangirin Begitu pula sipengirim

Dong riang-riangmu Ada riang-riangmu
Riang-riang sebetu Riang-riang sebetu
Dong riah-riahmu Ada tunanganmu
Domma ibuat begu Sudah ditangkap harimau

Marbuah balimbingan Berbuah belimbingan
Sutolu dahan-dahan Berdahan tiga
Jumpah sinimbilan Bertemu dihindari
Mengou penindahan Menghilang yang dicari

Anggo dungdung ma anduhur Kalau condonglah terkukur
Dungdung bani humpawa Condong pada pohon palma
Anggo malungun ma aku Kalau hati sedih duka
Inggal ma Tanah Raja Kenangkan Tanah raja

Habang ma lo ampilis Terbanglah burung belibis
Sosgop hupanggaruan Hingga ditempat mencelup
Ulana botou maringis Jangan kakanda bersedih
Mandashon parmaluan Mecapai cita-cita

Lampuyang sa barandang Kunyit sekeranjang
Laja-laja hutatoktok Lengkuas kutumbuk
Angkula dansa marganjang Badan cuma besar
Uhur lape hubotoh Berpikir atau belum mahir

Desep na hilap Bersabung-sabung kilat
Ibabou purbatua Diatas P:urbatua
Ise ma na lang silap Siapa yang tak silap
Manlagak na matua Melagak yang sudah tua

Pasip pe laja mi Diamkan lengkuasmu itu
sodo laja nar hordong Dukun lengkuas yang
berpelah
Pasip pe hata mi Diamkan bicaramu itu
Sedo hata na tongon Bukan bicara yang benar

Ulang madungdung buluh Jangan dimiringkan bambu
Sedo ruang ni perkis Bukan lubang semut
Ulang malungun uhur Jangan bersedih hati
Sedo padan na poltik Bukan janji yang erat

Aha ma durungonmu Apalah yang kau tangguh
Gombur parlangkitangon Cembur air perian
Aha ma sungsangon mu Apakah yang kau ulangi
Huta mondi parsirangon Kata-katamu dulu
perceraian

Sada siputar dasi Satu pemutar dasi
Dua siputar jam Dua pemutar arloji
Horas terima kasih Selamat dan terima kasih
Panbereh nasian Sumbangan tuan-tuan

Ia sitalas ari Bunga sitalas ari
Sitalas pandurduran Sitalas berjatuhan
Ia matas ma ari Kalau panas hari
Malas ma paruhuran Senanglah hati
Sada hayu marsingkam Sebatang kayu masingkam
Manangke andarasi Memanjat kayu andarkasi
Paulak naidinjam Pulangkan barang pinjaman
Nasihol simadasi Sudah rindu yang empunya

Ipantuk ma Gareja Didirikan gereja
Gareja parmingguan Tempat berdoa
Anggo Dobma mardeka Kalau sudah merdeka
Marsada paruhuran Bersatu hatilah kita

Langdong hondoran gumba Jangan dipagar gumba
Timbahou sihondoran Tembakau yang dipagar
Langdong tonggoran rupa Jangan dipandang rupa
Parlohou sitonggoran Budi baiklah di pandang

Isamon Lambei gunung Isapan nipah gunung
Asok botou maruhur enam anak-anak
Si Bagod anak-anak Pelan-pelan kakanda
berpikir
Marimbang ahu dakdanak Terhadap aku anak-anak

Melus siborudurma Laju siborudurma
Melus ibagas parik Laju di dalam parit
Ulang ham lupa Jangan kamu lupa
Mardingat ahu tading maetok Mengingat aku anak yati
piatu.

Halambir pondok-pondok Kelaparan pendek-pendek
Sajongkol dua jari Sejengkal dua jari
Hurang pambotoh nami Kami kurang pandai
Doar do iajari Baiklah dinasehati

Ijon marbuah loging Di sini berbuah mensiang
Berhuni nasian Bagian tuan-tuan
Ijon hanami mandoling Di sini kami berdendang
Boruni nasian Putri tuan-tuan

Boras ni Simbaroubou Boras Simbaroubou
Hotang sabur-saburan Rotan bertaburan
Horas hanami manortor Selamat kami meneri
Horas hita ganupan Selamat kita semua

Beras jadi halumpang Beras jadi ruang
Halumpang ni haloling Ruang sipengang
Horas ma na niundang Selamat para undangan
Horas pakon pandoding Selamat bersama biduan

Hesek-hesek ma gasing Berputarlah gasing
Namartali baion Yang bertali anyaman
Ulang be hita tading Janganlah kita ketinggalan
Ibani hamajuon Dalam kemajuan

Marboras ma lo pining Berputiklah pinang
Sonai pakon salakni Begitu juga dengan
salaknya.
Horas nasiam pamimpin Selamat Bapak pemimpin
Horas pakon rajatni Selamat bersama
rakyatnya

Narboras malo salak berputiklah salak
Ijon marbuah loging Disini berbuah mensiang
Horas ma Bapak-bapak Selamat bapak-bapak
Horas pakon pandoding Selamat bersama biduan

Mantin pe gula-gula Enakpun gula-gula
Mantin do tola-tola Lebih enak tola-tola
Mantin pe da ihuta Enakpun tinggal di desa
Mantin do marsikola Lebih enak bersekolah

Bulung galuh sitabar Daun pisang kepok
I parsaong ari udan Diperpayung kala hari hujan
Bujur hita marlajar Baik-baik kita belajar
Ase masuk bai paruhuran Supaya masuk ke dalam
hati

Dolok Simarjarunjung Gunung Simarjarujung
Tapak parsinggorahan Tapak pasanggerahan
Lalap ma uhur malungun Akan tetap berhati pilu
Anggo lang saud angan-angan Kalau tak tercapai cita-cita

I hulhul sahulhulan Digulung segalungan
Isimbok sasimbokan Ditenun sekali bertenun
Nanget marsisungkunan Pelan-pelan bertanya-tanya
Ulang marsisol-solan Jangan ada penyesalan

Ia joring hutoktok Kalau jengkel yang kuketak
Joring ma hurantingkon Jengkel juga yang
kuperanting
Ia sonin hubotoh Bagaimana aku tahu
Sonin ma hudodingkon Begitu aku nyanyikan

Gambiri topi pasar Kemiri di tepi pasar
Panjomuran saputanga Penjemuran sapu tangan
Anggo misir ham-patar Kalau berangkat kamu
besok
Gendohita marsalam tangan Baiklah kita berjabat
tangan

Baju-baju sonari Baju-baju sekarang
Meper-eper panjarumni Besar-besar jahitannya
Anak baru sonari Anak gadis sekarang
Marseleper harosuhni Bersepatu kesukaanya

Ulang ihondor gumba Jangan dipagar gumba
Timbahou sihondoran Tembakau yang dipagar
Ulang itonggor rupa Jangan ditengok rupa
Parlahou sitonggoran Kelakuan yang ditengok

Pisaumu di pisouhu Pisaumu juga pisauku
Pisou manbikbik tobu Pisau pengupas tebu
Siholmu do sihohu Inginmu juga inginku
Sihol laho mardomu Ingin bertemui tuju

Poltak mata ni ari Terbit Matahari
Margolang-golang Hotang Bergelang-gelang rotan
Ise ma-na-lang tangis Siapa yang tak tangis
Marsirang kon hasoman Berpisang dengan kawan

Hodong nibagot toras Pelepah enau teras
Ganup de marhulada Semua setengah matang
Ganup do hita horas Semua kita selamat
Itumpak Naibata Diberkati Tuhan Yang Maha
Esa

Ibagi dua tohu Dibagi dua tebu
Lantar hulabuhan Diantar keplabuahan
Damei do na porlu Damai juga yang perlu
Ibanta haganupan Bagi kita semuanya

Sao bonani loging Begitulah batang mensiang
Boras sabur-saburan Beras ditaburi

Sao ma lobei doding Hingga ini dulu dendang
Horas hita ganupan Selamat kita semua.

Marboras ma silundak Berputiklah silundak
Ijon alo saranting Di sini juga seranting
Horas nasiam mulak Selamat tuan-tuan pulang
Horas hanami tading Selamat kami yang tinggal

Sada simarlansina Satu yang tercabai
Dua Simargalunggung Dua campur galunggung
Sada ahu do sanina Hidupku sebatang kara
Mambohan na malunmgun Yang menanggung
kesedihan

Panrinjou gari dulang Penebas jarak
Panroboh ni bangkuang Penebang pandan
Pangindouhu do ai nuahu Pintakulah itu dahulu
Partodoh ni unbtungan Pada jalanan hidup

Ambit lantai do solpah Kalau lantai terjungkit
sanggah ronggot-ronggot on Ketika memasang
Aha do nasuaan Apa yang mau ditanam
Bani hotang kiskisan Pada rotan kiskisan.
Rotap ma tali toptop Putuslah tali penyokong
Bonang pe lang toguon Benangpun tiada jadi
pegangan
Rotop ma namin niak ni boltok Perut sudah teramat
kosong
Inang pelang tohuon Namun bunda tiada lagi.

Ansimun na martagan Mentimun bertambah besar
Padua na marbigou Kedua yang bertikar
Gaya ma halak mangan Waktu makan telah tiba
Sada pe lang mardilou Namun satu tiada
memanggil

Anggo hordong do langgeimu Kalau layu birahimu
Rigaton bulung birah Daunnya akan dikopyak
Anggo holong do ateimu Kalau kau sayang padaku
Ingaton do magirah Akan kuingat itu kelak

Angkap ma hondalim Tahanlah ibu hutanmu
Na hurang ambei Yang kurang redam
Taron ma uhurmu Rasakanlah hatimu
Na hurang pangkei Yang kurang teliti

Bangkurang iris langgei Bengkurang iris pelepah
Dua gonrang na guat Dua gendang ditabuh
Puang mando na pandei Tuanlah yang pandai
Ulang jolma tarjual Jangan orang terjual

Ansimun na-na mabei Mentimunlah yang matang
Bingkawan na matobu Bingkawan yang manis
Bijakan ma na matei Lebih baik mati
Asal ulang martomu Daripada bertemu.

Ihur ni loak bunta Ekor boak bengkak
Stajok simarpaman Ditusuk pohon berduri
Gogoh inang mandungkap Rajin Ibu menambal
Ase bongkot hu alaman Agar dapat masuk ke
halaman
Sihala ordong-ordong Kincung bergoyang-goyang
Erdong bulung hosaya Goyang daun bawang
Ulang ho melong-elong Jangan kau menggeleng
geleng

Sodo ho sina raya Bukannya kau orang
bekerja
Halambir ni sin Damak Tumbuhlah di dalam
Sonaha pe nini halak Betapapu kata orang
Uhurta ma ibagas Terserahlah pada kita

Harubung ni Silou Bambu dari silau
Lopei jadi Timbahou Rumput jadi tembakau
Harunrun namin sihol Rindu sudah mendalam
Manlobei na mamahol Tapi banyak halangan

Sihorhor bulung dulang Rumput daun jarak
Silantom bulung tobu Selantam daun tebu
Sihol hon na ulang Jangan ingini yang tidak
tidak
Silagat na matoba Mempertengkarkan yang
enak

Tangkap ho do hondalimu Topanglah ubi-hutanmu
Na hurang ambei Yang kurang rendam
Sungei ho do horjamu Rasakanlah pekerjaanmu
Na hurang pingkir yang kurang hati-hati

In manjala Yang menjala
In marhonong Yang menyelam
In marsalah Yang bermasalah
In manaron Yang menanggung

Songon na ibalei Seperti yang dibalai
Songon na irumah Seperti yang dirumah
Songon na lalei Seperti yang lalai
Songon na lupa Seperti yang lupa
Manjulur lipan-lipan Merayap lipan
Mangkarat onsil-onsil Menggigit serangga
Maharga do rasipan Berhargalah kacip
Iabahe demban santopik Karena sirih selembar

Untei mungkur saholbung Jeruk purtu selembah
Pandan sahirang-hirang Pandan sejaringan
Sombuh atei ni poldung Puaslah hati perantara
Hambahen kita sirang Membuat kita berpisah.

Lang be paha pordah Petai takkan berggang
Marbunga ma juragi Berbungalah rempah
rempah
Lang be basaia sondah Bukanlah dahulu sekarang
Marubah ma sonari Berubahlah kini

Nape marduri pandan Belum berduri pandan
Marduri ma bangkuang berdurilah pandan
Nape marjudi badan Belum lagi menentu badan
Marjudi ma untungan Menentukan Nasib.

Paris-paris ni udan Rintik-rintiknya hujan
Matektek hu bongbongan Jatuh ke kolam
Tangis-tangis boru ni tulang Tangis-tangis anak mamak
Hangidah ahu na magodang Melihat daku telah besar

Pintor bulung ni buluh Lurus daun bambu
Bongkou balung si tarak Bengkok daun sitarak
Pintor do namin uhur Walau benar maksud hati
Boldou do bani halak Salah bagi orang lain

Salimpotpot di hubur Kunang-kunang di kubur
Sitora dob sadari Sitora selesai sehari Pipot salah maruhur Sakit salah berpikir
Jora sahali nari Jeralah sekali lagi

Sonin dangkahni Begitu dahannya
Sonin rantingni Begitu rantingnya
Sonin Abangni Begitu abangnya
Sonin anggini Begitu adiknya

Riang-riang bulung motung Riang-riang daun kayu
Raprap bulung hampara Berjatuhan daun kempawa
Hinariah do hinabosur Kesepakatan yang membuat
kenyang.

Raprap kita tartawa Sama-sama kita tertawa

Hurawang hitei goling terawang titi goyang
Panongosan hu purba Pengiriman ke purba
Urah hape margoling Mudahlah berubah hati
Anggo si jengers rupa Kalau si cantik rupa

In ma ronggit ni solpa Itulah simpai pelepah
Si ronggit pilou-pilou Sampai bendera di kuburan
In ma borit ni jolma Itulah sakitnya orang
Nang borit pinangindou Yang buruk pinta

Padopar pe sabangmu Bunyikanlah alat tenunmu
Sabang goli-golimu Alat tenun burung-
burungmu
Mardorak pe tawamu Terbawak pun tertawamu
Sahupang pe lang bolimu Sekupang pun tak emas
kawinmu

Ranting-ranting ni hodong Ranting-ranting Pelepah
Panggaor sibak-sibak Pengorek (pengacau)
sambal durian
Mantin matani modom Enakpun matanya tidur
Marhiu ribak-ribak. Berkain koyak-koyak .

Udan sai roh Hujan terus datang
Bulung papaga so taridah Daun papaga tak nampak
Surat sai roh Surat terus datang
Boru Sinaga so taridah Boru Sinaga tak nampak

Marbunga ma silundat Berbungalah silundat
I duru ni jumangku Di pinggir ladangku
Mahua do lang sundat Adakan tak gagal
Na so manungkun bangku Kalau tak bertanya padaku

Tarahuak Semak-semak
Taronong-onong Melata-lata
Babah guak Mulut dusta
Tangan momong Tangan usil

Tatada ma ho nim Katamu kau pohon berduri
Sada pe lang durimu Satupun tak ada durimu
Parana ma ho nim Pemuda kau katamu
Sada pe lang suruimu Satupun tak ada sisirmu

Sitarak do ingkoling Sitarak lanjuang
Anggo ipaduruk Kalau dibunyi bunyikan
Rarat do in holi Menyelewenglah itu nanti
Anggo ipaturut-turuti Kalau dibiarkan saja.

Tading gupak tinggal parang
I pongkalan na bolon Di tunggal besar
Tading rupa Tinggal rupa
Salah panolon karena salah tingkah laku

Na buat lobei hodong Ambillah dulu pelepah
Ase dapat bulungni Agar dapat daunnya
Na buat uhurni tondong Ambillah hati mamak
Ase dapot boruni Agar dapat anak wanitanya

Palia sai naroboh Petai tetap ditebang
Bulung gumpa so taridah Daun gamba tak tampak
tampak
Barita sai roh Berita tetap datang
Boru Purba so taridah Boru purba takkunjung
tampak

Ihurak urat ni buluh Dikorek urat bambu
Ase dapat ampoduini Agar dapat tikus tanahnya
na buat uhur ni amboru Ambillah hati sang bibi
ase dapat anakni Agar dapat anaknya

marumbak lobei sopou on Roboh dulu pondok ini
ase tarrintakon bulung bulung Baru tertarik semua daun
marumbak do tanoh on Runtuh dulu dunia ini
ase terupahon adat ni simalugung Baru terlupakan adat
simalungun

Demikian Rondang Cakil (catatan kecil ku) untuk kamu semoga ada manfaatnya.
Abdulrachman Saleh S. (q-adul) E-mail : q_adul@yahoo.com

Tidak ada komentar: